İŞİTME KAYBI
İşitme kaybı, kişinin hayatını olumsuz etkileyen, iletişimi güçlendiren ve sosyal izolasyona/depresyona yol açan bazen geçici, bazen de kalıcı bir sağlık problemidir. İşitme kaybı, çocuklarda diğer gelişim aşamalarını da olumsuz etkileyebilir ve konuşma bozukluklarına yol açabilir. İşitme kaybı tanısında erken tanı ve tedavi büyük önem taşır. Erken tanı ile işitme kaybının olumsuz etkileri büyük ölçüde önlenebilir ve işitme kayıplı çocuklar normal işiten yaşıtlarına yakın bir gelişim gösterebilir.
1. İşitme Taramaları
İşitme kaybı tanısında işitme taramaları büyük önem taşır. 4 çeşit işitme taraması bulunur:
Yenidoğan İşitme Taramaları
Okul Çağı İşitme Taramaları
Endüstriyel/İş Yeri İşitme Taramaları
1.1. Yenidoğan İşitme Tarama Testi (YDİT)
Konjenital işitme kaybı yaygın konjenital bir durumdur. Yenidoğan işitme taraması doğumdan hemen sonra işitme anormalliklerini tespit etmek için tasarlanmıştır. Amerikan Pediatri Akademisi (AAP) ve Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), yenidoğan işitme taramasının, ideal olarak hastaneden ayrılmadan önce, bebeklere uygulanan testlerin bir parçası olmasını önermektedir.
Yenidoğan işitme taraması, geçti ya da kaldı şeklinde sonuçlanır ve taramadan kalan bebeklerin takibi erken tanı için büyük önem taşır.
Prosedürlere göre bebeğin, hastaneden taburcu edilmeden önce tarama testi yapılmalıdır. İşitme kaybı açısından risk faktörü bulunan bebekler tarama testinden geçmiş olsalar bile ileri tanı testi için yönlendirilirler.
1.1.1. Yenidoğan işitme tarama testi nasıl yapılır?
YDİT testleri hızlı ve ağrısızdır. Bebek uyurken ya da sakin bir şekilde yatarken yapılabilir.
Otoakustik Emisyonlar (OAE): Bu testte, bebeğin kulak kanalı girişine yerleştirilen küçük bir prob kullanır. Bu testte, verilen sinyale yanıt olarak bebeğin iç kulağında bulunan hücrelerin cevap üretip üretmediği kontrol edilir. Bu test, iç kulaktan sonra sesi beyne iletmekle yükümlü nöral yolları ve daha üst merkezleri test etmediği için ülkemizde artık yenidoğan işitme taraması için kullanılmamaktadır.
İşitsel Beyin Sapı Cevapları (ABR): Bu test sırasında, bebeğe elektrotlar ve bir kulaklık takılır. Sese karşı oluşan beyin aktivitesi ölçülür.
1.1.2. Yenidoğan işitme testinin sonuçları ne anlama gelir?
Bebeğin ilk taramadan geçememesi işitme kaybı açısından şüphe oluşturur ancak kesinlikle bir işitme kaybı varlığını göstermez. İlk taramadan geçemeyen bebeklere 2. kez tarama testi yapılır. Kulakta doğum sıvısının kalması, emzirme sırasında ya da farklı bir durumdan dolayı oluşan orta kulak iltihabı, kulak kiri varlığı bebeğin testten geçmesini engelleyebilir. Ancak başka bir patoloji olmaksızın bebeğin testten kalması işitme kaybı olduğu anlamına gelebilir. Bu nedenle taramadan geçemeyen bebekler takip edilir ve ileri tanı testleri ile detaylı inceleme yapılabilmesi için yönlendirilir.
İleri tanı testleri ile işitme kaybı ilk 3 ay içinde saptanmalıdır ve işitme kaybı olan bebeklerin ilk 6 ay içinde tedaviye başlaması gereklidir. Aksi takdirde kritik dönem kaçırılabilir ve işitme kaybının olumsuz etkileri önlenemeyebilir.
Uzmanlar, birkaç denemeden sonra işitme tarama testini geçemeyen bebekler için 3 aylıkken tam teşhis değerlendirmesi yaptırmalarını ve 6 aylık olmadan önce uygun şekilde tedavi edilmelerini tavsiye ediyor.
İşitme taramasından geçen bebeklerde daha sonrasında da işitme kaybı görülebilir. Bazı bebekler, büyüdükçe genetik faktörler, sık kulak enfeksiyonları, kızamık ya da menenjit gibi diğer hastalıklar, sigara dumanına maruziyet, yüksek sese ya da kafa travmasına maruz kalma gibi nedenlerle için işitme sorunları yaşayabilirler. Bu nedenle çocuğun dil konuşma gelişimini, sese tepkilerini ve gelişim aşamalarını takip etmek, şüphe duyulduğunda bir uzmana muayene olmak gerekir.
1.2. Okul Çağı İşitme Taramaları
İşitme kaybı okuma-yazma ve sosyal becerileri olumsuz etkilediği için işitme kayıplı çocukların, çocukluk çağında tanılanması gerekir. Eğitim performansı ile ilişkili olarak, 26 dB “kabul edilebilir işitme kaybı” olarak belirlenmiştir.
Saf ses ortalaması, konuşmayı tanıma için en önemli 4 frekansın aritmetik ortalaması ile hesaplanır. Okul çağı taramalarında, işitme, bu 4 frekansta 20 dB HL seviyesinde taranarak kontrol edilir. 1. ve 8. sınıf öğrencilerine uygulanır. Taramadan geçemeyen çocuklar ileri tanı testleri için yönlendirilirler.
1.3. Endüstriyel/İş Yeri İşitme Taramaları
Gürültülü işyerleri, gürültüye bağlı işitme kaybı açısından riskli bölgelerdir. Çalışanlarının gürültüye bağlı işitme kaybının oluşmaması için düzenleyici ve önleyici bir takım uygulamalar yasalar ile düzenlenmiştir. Çalışanların belirli periyotlar ile işitme taramasından geçmesi ve gürültü koruyucu ekipmanların sağlanması iş verenin yasal sorumluluğuyken, koruyucu ekipmanların kullanılması çalışanın sorumluluğudur. Gürültüye bağlı işitme kaybı geri dönüşü olmayan, ilerleyici bir bozukluktur. Bu tür işitme kayıplarında işitme cihazı kullanmak en etkili çözümdür.
2. İşitme Kaybı Tipleri
İşitme kaybı belirli derecelerle ifade edilir. ASHA (Amerikan Konuşma ve İşitme Derneği) verilerine göre işitme kaybı dereceleri aşağıda verilmiştir.
- Çok Hafif Derecede İşitme Kaybı : 16 / 25 dB
- Hafif derecede işitme kaybı : 26/40 dB
- Orta derecede işitme kaybı : 41/55 dB
- Orta - ileri derecede işitme kaybı : 56 / 70 dB
- İleri derece işitme kaybı : 71 / 90 dB
- Çok ileri işitme kaybı : 91 dB ve üzeri
İşitme kayıplı bireyler gürültüde anlamada zorluk yaşarlar. Ses kaynağı ya da konuşmacı ile kişi arasındaki mesafe arttıkça sesleri duymak ve anlamak oldukça zor hale gelir.
İletim tip işitme kaybı: Bu işitsel sorun, dış kulak kanalındaki ya da orta kulaktaki yapısal bir anormallikten kaynaklanmaktadır. Kanalda kulak kiri birikmesi, orta kulakta sıvı veya kulak kemikçikleriyle ilgili sorunlar da iletim tipi işitme kaybına neden olabilir.
Sensorinöral tip işitme kaybı: İşitme siniri (sekizinci kranial sinir), beyin sapı ve beyindeki merkezlerin fonksiyon bozukluğu ile ortaya çıkmaktadır. Santral işitme kaybında, işitsel sinyalin daha üst merkezlerde kodlanması ve işlemlenmesinde problemler yaşanır.Çocuklardaki bu işitme kaybı doğumda ya da daha sonra ortaya çıkabilir ve sıklıkla genetiktir. Ayrıca, toksoplazmoz veya kızamıkçık gibi hamilelikteki bazı enfeksiyonlar ve ilaçlardan da kaynaklanabilir.
Mikst tip kaybı: İletim ve sensörinöral tip işitme kaybının kombinasyonuna mikst tip işitme kaybı denir. Orta kulak enfeksiyonlarının kokleayı etkilemesiyle veya otoskleroz gibi hastalıklarla beraber mikst tip işitme kaybı görülebilmektedir.
Santral işitme kaybı: İşitme siniri (sekizinci kranial sinir), beyin sapı ve beyindeki merkezlerin fonksiyon bozukluğu ile ortaya çıkmaktadır. Santral işitme kaybında, işitsel sinyalin daha üst merkezlerde kodlanması ve işlemlenmesinde problemler yaşanır.
İşitsel işleme bozukluğu (APD): Duyduğunu anlamayan çocukların yüzde 3 ila 5'ini etkileyen APD varıldığında çocuklar iyi duyabilir, ancak kulakları ve beyinleri uyum içinde çalışmaz, bu nedenle sesleri işlemlemede sorun yaşarlar.
Fonksiyonel işitme kaybı: Sosyal nedenler ile meydana gelen işitme kayıplarıdır. İşitme davranışı ile odyolojik test sonuçlarının birbiriyle çeliştiği durumlarda fonksiyonel işitme kaybı akla gelmelidir.
3. İşitme Gelişimi (Doğmamış Bebeklerde İşitme)
Hamileliğin ikinci trimester döneminden itibaren bebek, annesinin vücudunun dışından gelen sesleri algılayabilir. Anne karnındayken duyduğu sesler, melodiler ve gürültüler aslında onun doğumda gireceği ortama alışmasına yardımcı olur.
3.1. Bebekler anne karnında ilk ne zaman duyar?
Hamileliğin yaklaşık 18. haftasında, bebeğin kulağının içindeki yapılar, bazı sınırlı sesleri duymaya başlaması için yeterince gelişmiştir. Sonraki birkaç hafta boyunca, bebek dış dünyayı giderek daha fazla duymaya başlar. 27 ila 30. haftalarda bebekler, rahme süzülerek gelen seslere ve gürültülere tepki olarak cevap verirler.
3.2. Bebekler insanları ne zaman duyabilir?
Araştırmalar, bir fetüsün annesinin sesini duyduğunda kalp atış hızının arttığını göstermiştir. Yüksek sesle okuma yapmak, konuşmalar sürdürmek ve ilerleyen yıllarda bebeğinize tekrar edeceğiniz şarkıları söylemek, annenin sesini tanımasına yardımcı olacaktır.
Bebekler ayrıca anne karnındayken sıklıkla duydukları diğer insanların seslerini tanımayı da öğrenirler. Ebeveynler bebeğe okuma yapıp şarkı söylediğinde, bebek de o sesi öğrenir.
4. Çocukluk Döneminde İşitme Kaybı
Hemen hemen tüm çocukların doğumda işitme taraması olmasına rağmen, bazı çocuklarda daha sonra işitme kaybı gelişebilir. İşitme kaybı her yaşta farklı nedenlerle ortaya çıkabilir, ancak erken teşhis edildiğinde, çocuğunuzun konuşmasını geliştirmeye ve öğrenmeye devam edebilmesi için işitme sorunlarını çözmenin yolları vardır.
İşitme kaybı, orta kulakla ilgili sorunlar gibi geçici ve tıbbi olarak tedavi edilebilir olabilir. Aynı zamanda kalıcı olabilir ve doğası gereği genetik ya da idiyopatik olabilir.
4.1. Çocuklarda işitme kaybına ne sebep olur?
Çocuklarda çeşitli nedenlerle işitme kaybı yaşayabilir ve genellikle nedeni bilinmez. Çocuklarda işitme kaybı yapabilecek nedenlerden bazıları şunlardır:
İşitme kaybı ya da doğuştan kulak problemi olan yakın akrabalar
Erken doğum ya da yoğun bakım ünitesinde kalma
Yenidoğanda kan nakli gerektiren şiddetli sarılık
Aşırı yüksek seslere veya kafa travmasına maruz kalma
Delik kulak zarı
Kronik kulak enfeksiyonları
Menenjit veya sitomegalovirüs (CMV) gibi enfeksiyonlar
Bazı ilaçlara bağlı işitme kaybı olan ototoksisite
Oksijen eksikliği, kandaki Rh faktörü veya anne diyabeti gibi doğum komplikasyonları
Kızamık, kabakulak, su çiçeği, ensefalit veya grip gibi hastalıklar
İşitme kaybı, gelecekteki okuryazarlık becerilerini ve sosyal gelişimi etkileyebilir. Bu etkide, işitme kaybı başlangıç yaşı, işitme kaybı derecesi, çocuğun aldığı özel eğitim kalitesi ve süresi, işitme kaybının prelingual ya da postlingual olması gibi çeşitli faktörler rol oynar.
4.2. Çocuklarda işitme kaybı ne zaman teşhis edilir?
Bir bebek yenidoğan işitme taramasından geçemezse, mümkün olan en kısa sürede bir takip taraması yaptırılır. Bebeğin geçemediği işitme taramasının acil takibi çocuğun gelişimi için önemlidir.
Amerikan Pediatri Akademisi tüm bebeklerin 1 aylıkken işitme kaybı için test edilmesini önerir. Bunun sebebi, işitme kaybı ne kadar erken tespit edilirse, doktorunuz tıbbi tedaviye o kadar erken başlayabilir ve kalıcı işitme kaybı varsa çocuğunuza uygun işitme cihazını erken takabilir.
Çocuklar erken teşhis edildiğinde (üç ila altı ay içinde) ve doğru tedaviyi aldıklarında, gelişimi o kadar başarılı olacaktır.
4.3. Çocuklarda işitme kaybı belirtileri
İşitme kaybı, diğer çocukluk semptomları kadar belirgin olmayabileceğinden genellikle sessiz ilerleyen bir sorundur. Ailenin, her gelişim aşamasında çocuğun alıcı ve ifade edici dil performansını takip etmesi, şüphe uyandıran bir durum olduğunda bir uzmana başvurması büyük önem taşır.
4.4. Bebeklerde işitme kaybı belirtileri
İşitme kaybı olan bir bebek şunları yapamaz:
1 aya kadar yüksek seslerde irkilmek ya da zıplamak
3. ve 4. ayda seslere dönmek
6 ay sonra "ooh" ve "aah" gibi çocuk seslerini tekrarlamak
Yalnızca tanıdık birini gördüğünde kişiyi sesinden tanımak
Ses çıkarmak
4.5. Erken çocuklukta işitme kaybı belirtileri
İşitme kaybı olan erken çocukluk çağında bir çocuk şunları yapabilir:
Çok sınırlı, gecikmeli veya anlaşılması zor bir konuşma yapar
12 ila 15 ay arasında hiçbir şey söylemez
18 aya kadar 5 ila 10 kelime konuşmaz
Kendileriyle konuşulduğunda duyamaz, yönergeleri takip edemez veya yanıt vermiyor gibi görünür
TV'yi normal ses seviyesinde duyamaz
Bazı sesleri duysa da hepsini duyamaz
Daha iyi duymak için "iyi" kulağını konuşmacıya çevirir
Müzik çalarken nadiren şarkı söyler veya dans eder
Oturma ve yürümeyi etkileyebilecek denge sorunları ve dengesizlik olması
4.6. Çocuklarda işitme kaybı nasıl teşhis edilir?
Bebekler için sese tepkiyi ölçen iki tür işitme testi vardır:
İşitsel beyin sapı yanıtı (ABR): Bebek uyurken gerçekleşir ve küçük kulaklıklarla kulaklarına sunulan click ve ton seslerden oluşur.
Otoakustik emisyon testi: Kulak kanalındaki küçük bir prob ile iç kulaktaki ses dalgalarını ölçer. Bebekler bu işitme testinde uyanık olabilir.
Erken çocukluk dönemindeki çocuklar ve daha büyük çocuklar, işitme eşiklerini ve kulak zarının nasıl çalıştığını kontrol eden davranışsal odyometri adı verilen bir teste de katılabilir.
Dinleme ve konuşma dili ya da işitsel-sözel terapi (AVT) terimlerini dinleme ve konuşmaya bir yaklaşım olarak önerilebilir. Diğer iletişim yöntemleri dudak okuma ya da İşaret Dili'ni içerebilir. Seçilen hedefler ne olursa olsun, mümkün olan en kısa sürede başlamak önemlidir. Ülkemizde en sık kullanılan yaklaşım doğal işitsel-sözel yöntemdir.
5. Yetişkinlik Döneminde İşitme Kaybı
İşitme kaybı varlığında ses sinyalleri beyne düzgün bir biçimde ulaşmaz. Çok hafif, hafif ya da orta derecede işitme kayıplı kişiler cümlenin/kelimenin bazı kısımlarını (j, s, l, k, t, sh gibi) duyamayabilirler. Bu durum kelimenin eksik duyulmasına yol açar ve bu kişiler söyleneni anlamak için çaba harcarlar. Bu durum zihinsel yorgunluğa yol açabilir.
6. Yaşlılık Döneminde İşitme Kaybı (Presbiakuzi)
Çoğu insan yaşlandıkça ilerleyen bir işitme kaybı yaşar. Bu durum presbiakuzi ya da yaşa bağlı işitme kaybı olarak adlandırılır. Yaşlandıkça, işitme kaybı riski artar ve bu nedenle presbiakuzi çok yaygın bir durumdur. 75 yaş ve üzerindeki kişilerin tahmini yüzde 40-50'sinde bulunur.
İşitme kaybı süreci yaşlanmaya bağlı progresyon göstereceği için işitmede ciddi bir kayıp yaşanana kadar bir sorun olduğunu anlamak zor olabilir.
6.1. Presbiakuzinin Semptomları
Seslerin netliği bozulur ve daha düşük ses seviyesinde duyulur
Konuşmayı duymada ve anlamada zorluk yaşanır
Konuşma sesleri mırıldanıyor ya da geveleniyor gibi gelir
"s" ve "th" gibi tiz sesleri duymak ve ayırt etmek zordur
Konuşmaları anlamak zordur (arka plan gürültüsü olduğunda bu daha da zorlaşır)
Bir erkeğin sesini duymak, bir kadının ya da çocuğun sesinden daha kolaydır
Bazı sesler aşırı yüksek gelir
Tinnitus olabilir
6.2. Presbiakuzinin Sebepleri
Presbiakuzi genellikle sensörinöral tip işitme kaybına neden olur ve bu işitme kaybı tipi genellikle iç kulak veya işitme sinirindeki bozukluklardan kaynaklanır.
Yaşlanmanın yanı sıra, bazı faktörler riski ve işitme kaybının şiddetini artırabilir:
Uzun süre yüksek sese maruz kalma
Genetik faktörler
Kalp hastalığı, diyabet gibi sağlık sorunlarına sahip olmak (bunlar kulaktaki kan akışında değişikliklere neden olur)
Aspirin, kemoterapi ilaçları ve bazı antibiyotikler gibi bazı ilaçların alınması
Kulaktaki enfeksiyonlar
Sigara içmek
7. Tedavi seçenekleri
Kulak Kiri Temizleme: Kulak kiri temizleme, tıkanıklık nedeniyle işitme kaybı yaşayan kişiler için bir seçenektir. Forseps ve aspirasyon cihazı kullanarak ya da kulak kanalınıza su enjekte ederek kulak kiri temizlenebilir.
İşitme Cihazları: Kulaklarınızda bir sorun varsa, işitme cihazları sesleri yükselterek daha iyi duymaya yardımcı olabilir. Bu küçük, pille çalışan cihazlar kulak kanalınıza oturur ve otomatik olarak ortamınıza uyum sağlar, böylece gürültülü alışveriş merkezlerinde ve evde daha sessiz ortamlarda duyabilirsiniz. Farklı özelliklere sahip birçok benzersiz işitme cihazı stili vardır, böylece size uygun olanı bulabilirsiniz.
Koklear İmplant: İşitme kaybı için başka bir yaygın tedavi koklear implanttır. Bu çözümle, ses sinyallerini almak için kulağınızın dışına küçük bir ses işlemcisi yerleştirilir. İşlemci daha sonra sinyalleri, cildinizin altına ve kulağınızın arkasına implante edilen bir alıcıya gönderir. Alıcı daha sonra sinyalleri iç kulağınıza gönderir. Bu, işitme cihazlarında çok az yarar sağlayan kişiler için iyi bir seçenektir.
Yorumlar
Yorum Gönder